30.04.2005r.

Islandia i wełna są ze sobą związane od czasu przybycia na wyspę pierwszych Wikingów, bowiem pierwsi osadnicy przywieźli na Islandię, wraz ze swoim dobytkiem, m.in. owce. Współczesna islandzka owca jest więc bezpośrednim potomkiem owiec Wikingów. Jej najbliższym krewnym jest norweska Spelsau (macierzysta, krótko ogonowa, o podwójnej warstwie wełny, owca górska, stanowiąca 10% całkowitej populacji owiec w Norwegii), która jest potomkiem tej samej rasy.

Odzież wełniana była w średniowieczu podstawowym islandzkim produktem handlowym. Sagi opowiadają o młodych Wikingach, którzy dostawali swoje spadki, mierzone w łokciach vaðmál (ręcznie tkanego sukna), a następnie wyruszali w drogę, by sprzedać je na rynkach europejskich.

Wełna islandzkich owiec jest złożona z dwóch warstw - zewnętrzną stanowią długie włosy (isl. tog), a pod nią znajduje się warstwa krótkowłosa (isl. pel). Kiedy na Islandii pojawiły się kołowrotki, a więc w II połowie XIX wieku, zaczęto separować te dwa rodzaje wełny i używać ich do różnych celów. Tog, który może osiągać długość do 14 cali, był czesany, prostowany i przędzony do uzyskania silnych nici do szycia. Wyrabiano z nich płótno na worki, liny, i sznurki. Najlepszy tog, który jest podobny do moheru w teksturze i połysku, był używany do wyrobu koronkowych chust, czasem do otrzymywania wytrzymałych materiałów do użytku domowego, np. na fartuchy. Moher był również wykorzystywany w hafciarstwie. Pel był włóknem na ubrania. Brązowe i szare owce dawały najbardziej miękki pel, z którego wyrabiano bieliznę. Robiona na drutach, wełniana bielizna była popularna na Islandii aż do II Wojny Światowej.

Owce były dla Islandii zarówno darem, jak i ciężarem. W czasach zasiedlenia, wyspa nie miała rodzimych zwierząt roślinożernych. Rośliny nie miały żadnych naturalnych "wrogów". Kiedy jednak żywy inwentarz zaczął być wypuszczany na wypas - jadł wszystko. Wątła, subarktyczna flora nie mogła ożyć pod nawałnicą wygłodniałych zwierząt. Do końca średniowiecza lasy sosnowe, które pokrywały wcześniej Islandię, praktycznie całkowicie wyginęły. Wykorzystywanie drewna jako paliwa oraz do budowy domów i statków miało niszczący efekt dla islandzkiej ekonomii. Dawniej niezależna wyspa, stała się biedną kolonią duńską. Islandia odzyskała niepodległość dopiero w 1944 roku.

Na Islandii nie robiono na drutach aż do późnego średniowiecza, na początku XVI w. Islandzcy naukowcy przyznają zgodnie, że zwyczaj wykonywania robótek ręcznych przywędrował na wyspę z Anglii lub północnej Europy. Zwyczaj robienia na drutach szybko rozprzestrzenił się na całej Islandii. Dziergane wyroby wełniane sprawiły, że tkany vaðmál przestał być głównym produktem eksportowym Islandii. Do osiemnastego stulecia, od islandzkiej służącej oczekiwano, że będzie w stanie każdego dnia "wyprodukować" jedną długą pończochę albo wygremplować, uprząść odpowiednią ilość wełny i zrobić z niej na drutach parę krótkich skarpet. Ponieważ dzierganie nie wymagało dużych inwestycji w sprzęt, na drutach robili nawet najbiedniejsi Islandczycy, banici i ci, którzy mieszkali na odizolowanych farmach, na peryferiach obszaru zamieszkałego. W legendach i baśniach islandzkich, wiejskie (i często niebezpieczne) postacie nosiły ubrania z wełny.

Druty były wartościowym przedmiotem w majątku każdego domu. Podczas starania się o rękę dziewczyny, młodzieniec często dawał w prezencie swojej wybrance misternie wykonany pokrowiec na druty, zwany prjónastokkur. Dziś, te pokrowce, kołowrotki i inne narzędzia ręcznie robione, a mające związek z tradycją dziergania, są drogocennymi precjozami przechodzącymi w spadku z pokolenia na pokolenie.

Ludzie robili na drutach bezustannie. Podczas wieczornych godzin pracy (kvöldvakt) jedna osoba ze służby czytała na głos Sagi, podczas gdy reszta wykonywała różnego rodzaju roboty ręczne. Gręplowanie, przędzenie i dzierganie wypełniały te godziny zarówno kobietom, jak i mężczyznom. Co ciekawe, szczególną wartość miały wyroby powstałe między Bożym Narodzeniem a Nowym Rokiem. Zatrzymywano je, a później sprzedawano lub wymieniano na wyjątkowo luksusowe towary i usługi. Islandzkie wyroby wełniane były bardzo utylitarne. Ciepłe skarpety, rękawice jednopalczaste i czapki stanowiły większość eksportowanych z wyspy wyrobów z wełny. Produkty te były sprzedawane we wszystkich krajach basenu Oceanu Atlantyckiego. Islandzkimi skarpetami i swetrami handlowali duńscy osiedleńcy w Ameryce (Nowy Jork, New Jersey i Delaware), którzy stworzyli tam rynek tych produktów.

Chociaż robienie na drutach i przędzenie były głównie zajęciami komercyjnymi, to stanowiły też źródło kreatywnej ekspresji, a nawet rozrywki dla ludzi, których mocno wyczerpywało niełatwe życie na trudnym, surowym i wymagającym lądzie. Czasem organizowano zawody w robieniu na drutach. Rywalizowano pomiędzy farmami albo między pracownikami tej samej farmy.
Dbając o powtarzalność kolorowych wzorów, sporządzano często wzory do wykonywania robótek. Przekazywane z pokolenia na pokolenie, były w stanie przetrwać wieki. Wzory te nadawały się do wykonywania małych projektów. Były używane przy wyrobie męskich kamizelek i brandzli (podeszew wewnętrznych w butach), ale korzystano z nich również w hafciarstwie. Islandzkie dzierganie było często bardzo misterną pracą. Większość drutów, które przetrwały z XIX wieku miały tylko 1-2 mm średnicy, a używana przędza była podobnie delikatna! By zwiększyć ciepłotę i trwałość, skarpety i rękawice były czasem dziergane ok. trzy razy większe niż ich zamierzony rozmiar, a następnie filcowane i kurczone. Dzierganie koronkowe (listapjón, lub inaczej: dzierganie artystyczne), datuje się od połowy XIX wieku. Popularne były dwa rodzaje szali wykonywane tą techniką: langsjal - długi prostokąt jedno lub wielokolorowy oraz trójkątny #&254;ríhyrna. Wygląd koronek podobny był do tych spotykanych w tym czasie w całej Europie i Ameryce. Prawdopodobnie najbardziej islandzką z islandzkich wyrobów koroniarskich jest klukka. Ten elegancki ubiór wywodzi się z dzierganej kobiecej bielizny wełnianej. Klukka (w tłumaczeniu: godzina) składa się z 12 długich, wąskich klinów połączonych ściegiem koronkowym. Dzisiaj, klukkur robione są z rękawami, we wszystkich długościach - od T-shirtów do długich wieczorowych sukni.

Dzierganie z nieprzędzonej wstępnie wełny, lopi, jest stosunkowo nowe. Pierwsze udokumentowane użycie lopi na krosnach było opublikowane w "Icelandic craft magazine" w 1923 roku.


Islandczycy dziergają używając miękkiej nie skręconej lopi, techniką kontynentalną, która kładzie większy nacisk na samą przędzę niż technika amerykańska. Dużo islandzkiej przędzy sprzedawanej w Ameryce jest obrabiana i lekko skręcona, by dopasować się do wymagań i upodobań amerykańskiego dziergającego. Jednakże skręcenie nie jest konieczne, żeby utrzymać islandzki sweter w całości, jako jedno, bardzo długie włókno wełniane, dłuższe nawet niż cały ścieg.

Robienie na drutach jest ciągle ważną częścią islandzkiej kultury. Dzieci w wieku 7 lat uczone są jego podstaw, w ramach regularnej szkolnej edukacji, a w Hvanneyri znajduje się Akademia Rolnicza (Landbúnaðarháarháskólinn á Hvanneyri), w której studiować można hodowlę owiec oraz metody wyrobu wełny, przędzenia i dziergania.
W całej Islandii ludzie ciągle spędzają wieczory i swój wolny czas dziergając popularne swetry, lopapeysa, głównie w celach późniejszej sprzedaży turystom. Każdy bufet i stacja paliw na obszarach wiejskich, oferuje te ręcznie robione swetry, rękawiczki i czapki - wyroby mieszkańców okolicy.



Jak widać, islandzka tradycja robienia na drutach jest o wiele głębsza, niż tylko wyrób popularnych swetrów. Począwszy od delikatnej koronkowej klukki do praktycznych dwupalcowych rękawic dla rybaków, a nawet do kloszy na lampy, dzierganie jest już od ponad 400 lat integralną częścią islandzkiej kultury.